Кахрамони халки точик темурмалик асари кист

Anvar 02.11.2017 Гуногун Comments Off on ТЕМУРМАЛИК — МУДОФИАИ ҚАҲРАМОНОНАИ ХУҶАНД 522 Показы

Он қисмати лашкари муғул, ки барои забт кардани Хуҷанд фиристода шуда буд, агарчи муддати зиёде ин шаҳри қадими тоҷиконро ба муҳосира гирифт, вале дар ишғоли он муваффақияте ба даст оварда натавонист. Аз ин ҷиҳат пас аз мағлубияти Бухоро ва Самарқанд як гурӯҳи калони аскарони муғул ба ёрии муҳосиракунандагони Хуҷанд омаданд ва, ба ин тариқа, дар атрофи шаҳр даҳҳо ҳазор нафар аскарони чингизӣ ҷамъ шуданд.

Ба мудофиакунандагони шаҳр марди ҷасури ҷангӣ Темурмалик роҳбарӣ менамуд.[1] Мудофиакунандагони шаҳр фақат он вақт ба тарк намудани Хуҷанд маҷбур гардиданд, ки дигар ба душман муқобилат кардан мумкин набуд. Онҳо ба ҷазирае, ки дар дарёи Сир воқеъ гардида буд (зоҳиран, як километр поинтар аз шаҳр) рафта истеҳком гирифтанд ва аз он ҷо муборизаи худро бар зидди истилогарон давом доданд.

Ин ҷазира барои мудофиа хеле муносиб буд. Вай дар ҷое воқеъ гардида буд, ки тирҳои душман аз соҳил рафта намерасид. ҳатто ба манҷаниқ ҳам имкони ҳуҷум кардан набуд. Вақте ки муғулҳо ба муқобили ин сангари мудофиакунандагони Хуҷанд чорае наёфтанд, ба ин фикр омаданд, ки бар рӯи оби дарёи Сир садде сохта ва ба ин васила худро ба ҷазира расонанд. Онҳо барои ин мақсад хеле асирони ҳарбиро водор намуданд, ки аз кӯҳ санг кашонида сад бисозанд. Аскарони Темурмалик барои бетаъсир кардани тири душман рӯи киштиҳои худро бо намад пӯшида, бо гил андова намуданд. Онҳо шабона ва субҳдам бо чунин киштиҳо ба соҳил наздик шуда, ба лашкари истилогарон ҳамла меоварданд ва садди ононро вайрон карда, пас мегаштанд.

Қаҳрамонии мудофиакунандагони Хуҷанд яке аз дурахшонтарин саҳифаҳои таърихи халқи тоҷик мебошад. Онҳо бо вуҷуди хеле кам будани қувваи худ муборизаро ба муқобили қӯшуни пуршумори душман қатъ накарданд. Лекин вақте ки захираи хӯрокворӣ ба охир расид, Темурмалик маҷбур гардид ҷазираро тарк карда, аскарони зиндамондаи худро халос кунад. Ин буд, ки ӯ сарбозонашро ба киштиҳо савор карда, шабонгоҳ ба кӯмаки рӯшноии машъалҳо бо маҷрои дарё ҳаракат намуд. Истилокорони муғул ҳамчун каргасҳои гурусна аз паси киштиҳои Темурмалик метохтанд ва онҳоро ба зери борони тир мегирифтанд. Қаҳрамонони Хуҷанд ҳамлаҳои душманро рафъ намуда, роҳи пурхатари худро мепаймуданд. Бар тибқи ривояте, дастаи аскаронаи муғул аз онҳо пеш гузашта, аз ин лаб ба он лаби дарё занҷир кашиданд. Аммо Темурмалик ва сарбозони ӯ ин занҷирро пора намуда, барои убури киштиҳои худ роҳ кушоданд.

Темурмалик дар наздикии шаҳри Ҷанд бо қувваи бузурги ғосибони муғул, ки аз ду тараф соҳили дарёро иҳота карда буданд, дучор гардид. Муғулҳо киштиҳои манҷаниқдорро ба якдигар васл карда, пули мутаҳаррике ба вуҷуд оварданд ва, ба ин тариқа, роҳи киштиҳоро бастанд. Ба диловарони Хуҷанд лозим омад, ки аз киштӣ пиёда шуда, бо душман охирин дафъа ба ҷанг дароянд. Дар ин ҷанги ду қувваи нобаробар тақрибан ҳамаи сарбозони Темурмалик ҳалок гардиданд. Фақат худи Темурмалик муваффақ шуд, ки бо як дастаи хурде аз марг раҳоӣ ёфта, худро ба Хоразм бирасонад. Дар он ҷо бақияи қӯшуни торуморшудаи Хоразмшоҳ ҷамъ омада буд.

Темурмалик дар Хоразм тамоми мардони ҷангиро муттаҳид намуда, дубора бар зидди истилогарони муғул амалиёти ҳарбиро оғоз кард. Вай ба душман якчанд зарбаи сахт ворид оварда, ҳатто муваффақ гардид шаҳри Ёникент-ро, ки яке аз калонтарин шаҳрҳои поёноби дарёи Сир буд, забт намояд. Лекин аз он ҷо, ки дар байни Темурмалик ва дигар сарлашкарони Хоразмшоҳ ваҳдат ва муносибати хуб мавҷуд набуд, ӯ ин муваффақиятҳои ҳарбии худро вусъат дода натавониста маҷбур шуд ба Хоразм баргардад.

Писари Муҳаммади Хоразмшоҳ — султон Ҷалолиддин ҳам ба муқобили қӯшуни Чингизхон муқовимати ҷиддӣ намуда, бо ҳамроҳии Темурмалик ба истилогарони муғул чандин зарбаи шадид расонид. Вале саранҷом худи ӯ низ дар муҳорибаи наздикии дарёи ҳинд дучори шикаст гардида, аз саҳнаи мубориза берун рафт.

Ташкили мудофиаи шаҳрҳо ҳангоми ҳуҷуми Чингизиён хеле бад буд. Фақат оммаи халқ шаҳру деҳаҳои худро фидокорона мудофиа мекарданд, дар ҳоле ки аъёну ашроф, амалдорон ва табақаи олии рӯҳониёни ислом барои ҳифзи ҳаёт, молу мулк ва ҷоҳу ҷалоли худ бо душман созиш менамуданд. Ин буд, ки Чингизхон бо қувваи камтар аз қувваи лашкари Хоразмшоҳ ба ғалабаҳои пай дар пай ноил мегардид.

[1] Бартольд В. В., 1963 б, с. 485 ва мобаъд; Айнӣ С., 1944.

Иқтисодиёт дар ҳар давру замон яке аз воситаҳои асосии пешрафти ҷомеа ва беҳдошти сатҳи зиндагии мардум ба шумор меравад. Муттаҳид шудани Хуросону Мовароуннаҳр ба як маркази ягона ва тадбирҳои андешидаи Тоҳириён, хусусан Сомониён барои инкишофи иқтисодиёти кишвар заминаҳо ба вуҷуд овард. Дар ин замон дар Шарқ вилоятҳои Мовароуннаҳру Хуросон аз лиҳози иктисодиёт тараққӣ карда буд. Ба гуфти ҷуuрофдонҳои асри Ҷ Мовароуннаҳр чун мамлакати серҳосил ва дорои сарватҳои бойи табиат ба калам додаанд; дар он тамоми чизҳои барои аҳолӣ зарур фаровон истеҳсол карда мешуданд.

Мовароунахр ва Хросон нохияи зироати Хочагии кишлок буд. Онхо асосан аз дарёхои Аму, Сир, Зарафшон истифода мекарданд. К Маркс мегуяд, ки асоси зироати Шаркро системаи обёрикуни ташкил медихад.Дар Мовароунахр ва Хуросон бисёр системаи обёркуни сохта шуда буд, ба монанди Щохруд Кармина, Шопурком,Гав,Пайкан,Дайнум ва гайра,ки дар Бухоро ва Зарафшон чой гирифта буданд.

Барш канали аз хама тулони буд,ки хам Самарканд ва хам хаволии онро бо об таъмин мекард .Нигох ва хифзи тамоми каналхо ба зиммаи арагсар гузошта буд ки онхо аз пардохти сугурта озод буданд. Махалхои чануби Сугди Самаркандро каннали Тий ё Кай обшор мекард .Дар болооби Зарафшон, дар дарёи Мастчох ва Искандардарё нишонахои сарбанди обанборхо ёфт шудаанд.

Як катор каналхои нав ва иншооти гидротехники, ки вазъияти зироатро бехтар менамуд,дар давраи мавриди тахкик ба вучуд оварда шудаанд.Гуё,ки дар давраи халифа Муътасим сокинони Чоч ба у мурочиат намуданд,ки аз хисоби беоби кашоки мекашем ва хохиш карданд, ки барои кофтани канале барои обёри намудан пул чудо кунанд. Халифа аз хазина 2 миллиён чудо намуд. Канал дар давраи Яхё ибни Асади Сомони сохта шуд. Дар яке аз катторкухи Нурато сарбанди азими санги ва обанбор бунёд карда шуданд,ки хангоми обхези дар он оби сои калон чамъ мешуд.

Дар заминхои обии водихои Мовароунахру Хуросон гандум, чав, шоли, лубиё,зайтун ,арзан ва гайра зироатхо кишт мекарданд.Аз руи гуфтахо гуё галлакори дар рустохои Насо ва Абевард,дар водихои Зарафшон, Кшкадарё ва дигар нохияхо таракки карда буд.Шолизор,масалан, дар наздикии шахри

Заркани Фаргона,махалхои дарёбоди кад-кади Сир,Аму ва дигар дарёхо кайд Шудаанд.

Дар хочагихои кишлоки водихои Зарафшон,нохияои Фаргона,Марв ва гайра пахтакори нашъу намо ёфта буд.Дар вохахои Осиёи Миёна богдори хеле таракки карда буд.Богхои сершумори Истаравшан,Чоч,Фаргона,Хуталон ба кайд гирифта шудаанд. Дар Марв токзор ва дар Хирот микдори зиёд мавиз,пита ва гайра истехсол мешуданд.Умуман Осиёи Миёна дар байни мамлакатхои Шарк бо фаровонии мева, сиффати баланду анвояш фарк мекард.

Дар даштхои Осиёи Миёна чорводори,асппарвари ва гусфандпарвари таракки карда буданд. Хуталон бо чорводории тараккикарда, хусусан асппарвари шухрат пайдо карда буд. Дар рустои Лаваканд – зервилояти Хуталон Вахш гусфади зоти махсуси вахши парвариш меёфт Дар нохияхои хамвору дашти ва куххии Осиёи Миёна чарогоххою маргзорхои фаррох зиёд аст.Дар инчо юнучка кишт мекарданд.

Ахолии Осиёи Миёна инчунин дар водии Марв кирмакпарви, дар вилояти Хирот ва як каттор дигар махалхо ба занбури асалпарвари,эхтимол дар поёноби Зарафш он вадар бисёр обанборхои табиию сунъии дигар ба мохигири машгул мешуд.Хулоса хатто ин маълумоти мухтасар шаходат медихад,ки хочагии кишлок серсоха Буда, ба дарачаи баланди тараккиёт расидааст.Зироати Осиёи Миёна асосан ба оберии сунъи бо шабакахои оббери,ки дар гузашта ва давраи номбурда бунёд гардида буд ,асос ёфтааст.Бунёд гардидани каналхои оббери,ки сарбандхои дарё ва каналхо аз хусуси хунармандии иригатархои точик, инчунин мехнати бузурги мардм шаходатмедихад.

Дар нохияхои бисёри Осиёи Миёна микдори зиёди истехсоли сарватхои зеризамини истихроч ва гудохта мешуданд..

Маъдан Аз ин хусус сарчашмахо ва гуфтахои археологон шаходат медихад.

Дар Бадахшон сангхои кимматбахо бечода, нукра, тилло, лочувард, Булури куххи ва сангпахта истихроч мекарданд.Дар Шугнон ,Карон, Рушон лаъл,нукра,тилло мавчуд буд.Дар Хуталон тилло ва нукра истихроч карда мешуд,ки дар инчо аз реги Чайхун заршуи мекарданд, дар куххои Махастони Хуталлон намаксанг истихроч мекарданд.Дар маъхазхо аз хусуси дар хавзаи

Кашкадарё гирифтани намак маълумот дода шудааст.

Дар болооби зарафшони Истаравшан-дар Зарафшон ва конхои Бутам тилло,нукра,зок,санги Сулаймони ва намак истехсол карда мешавад.Дар Фар-

гона инчунин калъаги ва эхтимол,нафт истихроч мекарданд.Сарватхои зери- замини Хуросон низ истехсол карда мешуданд.Дар куххои Зарафшон,

Фаргона,Каромазор,нохияои Помиру сархади гарбии он ва дигар махалхо конхои сершумори аз кор баромада, чойи гудозиши маъдан ва гайра боки

Маъдани. кисми зиёди конхои кадимаи холо маълум дар асрхои 9-10 амал мекарданд.

Калонтарин махали истихрочи сарватхои зеризаминии асрхои миёна конхои нукраю сурби Кони Мансур мебошад, ки дар кисми шаркии нохияи сермаъдани Каромазор, дар худуди шимоли РСС Точикистон чой гирифтааст.Дар асрхои миёна дар нохияи Кони Мансур бештар аз дах кони калон буд:Тараэкад, Чакрамар,Чукурчилга,Каратошкуган,Адрасмон ва гайра.

Боз як каттор конхои кадими Лашкарак, Консой,Кончолро дар куххои Каромазор,Кони Гутро дар Фаргона кайд намудан зарур аст.Осори зиёди конхои тилло ва нукра дар сохил дарёхои Бозордара Ва Пшатри гарби (Дар Помири шаркии имруза) тахкик мегардад. Маъданро бо кандани чоххои амуди ва моил, накб инчунин бо усули кушод истихроч мекарданд. Чукурии конхо баъзан ба 150 м мерасид.

Маъданро баъди ба навъхо чудо кардан ба воситаи сабад ва кавга (халтаи чарми) дасти тавассути поймонак ва нардбон ё гаргара берун мекашиданд. Дар берун маъданро мегудохтанд. Яке аз чунин марказхои маъдангузори дар нохияи конхои кадими Кончол (дар куххои Карромахор) – Шудаанд.

Яке аз мухаккикони намоёни кухкории Осиёи Миёна М.Е. Массон кайд мекунад,ки дар саноати кухкори « афзоиши хосилнокии мехнат на бор охи минюаъд ба даст овардани комёбихо дар сохаи техника ва тагйир додани шароити мехнат,балки бор охи нисбат ба гузашта зиёд кардани микдори объктхои коркард ва одамони ба кухкори машгул ба амал меомад.Мувофики баъзе маълумотхо дар кони Чаркамар такрибан 150 хонача буд, ки дар он кариб 500-600 кас зиндаги мекарданд.Кухкори дар иктисодиёти Мовароунахру Хуросони асрхои 9 - 10 чойи намоёнро ишгол мекард ва аз руи вазъияти ин сохаи истехсолот дар бораи дарачаи тараккиёти кувваи истехсолкунандаи хамон замон тасавурот пайдо кардан мумкин аст.

Дигар намудхои касбу кор

Маъхазхои хатти ва гуфтахо хабар медихад,ки дар асрхои 9-10 бисёр касбу хунар ривоч ёфта тамоми махсулоти онхо хушсифат буда, берун аз сархади шухрат пайдо карда буд.Мардуми Мовароунахр бо моли дигарон эхтиёч надоштанд,зеро хама чизи зарури фаровон истехсол мекарданд.Бофандаги низ хеле таракки карда буд, анвои маттоъхо сершумор ва баландсифат буд.Матто асосан аз пахта, абрешим ва катон бофта мешуд.

Махсулоти корхонаи махсуси бофандаги,ки дар шафати арки Бухоро вокеъ буда, матои зебои сурх , сабз ва сафед мебаровард, шухрати баланд пайдо намуда буд.Дар баробари онхо яке аз намунахои дигар хатти сугди низ пайдо шуда буд. Баъзе порахои хурди газвори асрхои 9-10 Осиёи Миёна то ба рузхои мо омада расидааст. Пораи газвори асри 10 чолиби диккат аст,ки дар он номи сохибаш навишта шудааст ва у яке аз лашкаркашони сомони будааст бо фармони халифа Хорунаррашид факат дар когаз навиштан мумкин буд.

Ба ин сабаб папирус ва дигарчизхое,ки ба руяш хат менавиштанд,аз истеъмол баромад.Дар асри 10 тарзи тайёр кардани когаз ошкор шуда,дар дигар чойхо берун аз хоки Осиёи М иёна, то худи Сурия пахн мешавад. Алхоразми хазломез менависад,ки яке аз дустонаш ба вай хат менависад,зеро хонааш аз Самарканд дур буд ва когаз ба вай хело гарон афтод.Чармгари ва итехсоли пашми низ дар бисёр чойхо равнаку ривоч тамом дошт ва аз чарму пашм Маснуоти зиёде истехсол карда мешуд.

Тичорат ва муомилоти пул

Калонтарин шахрхои Осиёи Миёна дар асрхои 9 - 10 марказхои тичорати дохили вилоятхо, байни вилоятхо ва баъзеи онхо маркази тичорати байни мамлакатхо буданд. Вале тичорат на факат дар ин гунна марказхои савдою хунарманди равнаку ривоч дошт, балки инчунин дар бисёр дехахо низ (алалхусус дар чое, ки ин ё он намуди касбу хунар пеш рафта бошад) хеле инкишоф ёфта буд. Дар ин бобат маълумоте, ки Наршахи дар бораи дехахои атрофии Бухоро овардааст, чолиби дтккат мебошад. Дар ин дехахо хафтае як бор рузи бозор мешудва дар ин руз мардуми зиёде чамъ меомад. Дар баъзе дехахо бозорхои солона хам мешуд, ки 10 ва хатто 20 руз давом мекард. Ба ин гунна бозорхои солона аз чойхои дур низ точирон меомаданд ва на факат барои таъмини эхтиёчи худ, балки асосан барои фуруш моли бисёре мехариданд, зеро моли ин дехахо, хусусан газворхои онхо берун аз хоки Осиёи Миёна хам нанз ба фуруш мерафт. Савдогарони калони худи ин дехахо хам ба андозаи зиёд тичорат мекарданд.

Дар бораи вазъият, дарачаи равнаку ривоч ва баъзе хусусиятхои савдои дохилии он вакта тангахои он даврахо, хочагии мукаммали пули ва хусусияти анику дакики таърихии муомилоти пули мадракоти пурарзиш медихад.

Дар давлати Сомониён тангахои тилло хеле зиёд буд,вале аксарияти он-хоро берун аз Осиёи Миёна сикка мезаданд.Сиккахонахои Осиёи Миёна фа-

кат гох-гох динор мебароварданд Аммо чихати ин масъаларо диккат дихем, ки мувофики хабари маъхазхои таърихи ин динорхо бо киммати мол рох

доштанд,яъне мисли танга дона-дона кор фармуда намешуданд,балки факат арзиши вазни онхоро ба назар гирифта мешуд.

Аз ин мебарояд, ки ин се намуди дирам аз хамдигар фарки калон доштаанд, вагарна хар як вилоят метавонист хирочи худро ба хамон дираме дихад, ки мехохад.

Дрсавдои чана пули сиёх, ё худ фулус ба кор мерафт. Мдори муайяни фулус бо як тангаи нукра баробар карда мешуд, вале ин мкдор дар хар чо чар хел буд. Масалан, дар Бухоро як тангаи нукра 24 фулус буд. Фулус одатан дар худи худуди вилоят ба кор мерафт, вале амалан аз худуди вилоят берун хам истифода мешуд, лекин дар ин сурат курби он андак паст менашт. Чунончи, дар худи хамон соли 921 дар Бухоро ба як фулуси Самарканд факат 2/3 хиссаи он чизро харидан мумкин буд, ки ба як фулуси Бухоро ба фуруш мерафт.

Дар ин давра равобити тичоратии Мовароуннахр бо Шарку Гарб, алалхусус бо мамлакатхои Шарки наздик, бо кучманчиёни шимолу шарк хеле авч гирифт. Анвои моли тичорат, ки Мовароуннахр мебаровард, низ хеле зиёд шуд. Акнун бештар молхое ба фуруш мерафт, ки барои истеъмоли шахсии мардум ва барои эхтиёчи касбу хунар лозим буданд. Рохи корвонгузар байни Шарки Наздик ва Хитой аз Мовароуннахр мегузашт. Ин рох аз кишвархои сохили Бахри Миёназамин Сар шуда, аз Багдод, Хамадон, Нишопур, Марв, Омул гузашта, ба Бухоро меомад ва аз инчо давом ёфта, аз Самарканд мегузашту Шом, Тароз, Балосогун, Суйоб ва сохили чанубии Иссиккулро тай намуда, ба Мугулистон ва аз он чо ба Хитой гузашта мерафт.

Корвонхо баъзан нихоят калон мешуданд. Масалан, Ибни Фадлон, ки солхои 921-922 ба сифати котиби сафорати халифа Муктадир ба мулки Булгор сафар карда буд, менависад,ки корвони сафир аз 5 хазор касс,3 хазор асп ва уштури бешуиор иборат буд. Аксар вакт ба корвон гайр аз савдогарон. инчунин косибон , хунармандон,олимон,расомон хам хамрох мешуданд.Дар ин вакт,корвон дар вокеъ хеле калон шуда мерафт ва барои фухофизати он дастаи махсуси мусаллах низ ташкил мекард.

Робитахои тичорвтии Мовароунахр боХуросону мулки Булгор низ хеле ривочу равнак дошт. Ибни Фалдон менависад,ки рохи савдо аз Бухоро гузашта,то худи маркази ХоразмИ Чануби шахри Кат рафта, баъд то Урганч давом мекард ва аз он чо хам гузашта,ба воситаи Эмба дар худи мулки Бул –

Горанчом меёфт. Микдори зиёди дирамхои Исмоили Сомониён, ки дар саросари Руссия,хато аз сохилхои Балтик ёфт шудаанд,далолат менамояд,ки робитахои тичоратии байни Осиёи Миёна ва давлати рус, хеле мустахкам ва бо равнаку ривоч б уд. Аз Осиёи Миёна ба кишвархои Шаркии Аврупо биринч,меваи хушк, матоъхои гуногун ва беш аз хама диарамхои нукраи исмоилия мебурданд.

Шахр ва шахрсози дар замони Сомониён

Давлати Сомониён ду кишвари азим Мовароуннаҳр ва Хуросонро дар бар мегирифт. Дар баини онҳо Бухоро, Самарқанд, Истаравшан, Чоч, Фарғона Кеш Насаф аз чиҳати иқтисоди мадани ва сиёси мутараққитарин ба шумор мерафт. Дар асрҳои 1Ҷ – Ҷ он ( Зарафшон ) яке аз ноҳияҳои баиналиву маданияти Шарқ ба шумор мерафт. Чунин шаҳрҳои қадим, ба монанди Самарқанд ва Бухоро бузургтарин маркази адабиёт ва санъат ҳисоб меёфт. Дар поёноби Зарафшон поитахти давлати Сомониён - Бухоро, ки он сераҳоли ва дорои истеҳсоли сершумор буд чоигир мешуд.

Бухоро аз се қисм - арк, шаҳристон ва рабоз маҳали тичорату Ҳунарманди иборат буд. Дар қитъаи хеле мустаҳками арқ кохи совони чоигир буд.

Дар ончо хазинаи давлат махбас ва мачиди чомеъ воқеъ буданд. Қисми миёнаю баланди шаҳрро шаҳристон ишғол мекард, ки атрофашро девори дорои ҳафт дарвози печонида гирифтааст. Умуман Бухоро замони мавриди таҳқиқ хеле обод буд, аммо дар аини замон дар маҳаллаҳою гузарҳои серодам шароити дурусти коммуналию шаиши набуд.

Дар асрҳои 1Ҷ – Ҷ дар Бухоро аъзоёни оли сомон ва намояндагони аъёну ашроф ба миқлори зиёд асрҳо, масчидҳои - касри Мансури Сомони дар назди дарвозаи нав, касри Ниср дар Регистон бино карда будаанд .Аз руи тасвирхо бар меояд, ки шахрхои хурду калони Мовароуннахр ва Хуросон хеле зиёданд.

Дар бораи сохт, топография ва хаёти иктисодии шахрхои Осиёи Миёна дар маъхазхои форси–точики ва араби бисёр маълумотхо боки мондаанд. Аз маъхазхо тамоми материалхои оид ба яке аз калонтарин шахрхо – Марвро В. А. Жуковский гирд оварда бо ёдгорихои археологи киёс кард, минбаъд В. В. Бартолд онро кисман ба материалхои дигар шахрхо пурра карда, тахлил намуд. В. В. Бартолд кушид, ки чараёни инкишофи шахрхои асримиёнагии Осиёи Миёнаро тадкик намояд; маънои аники истилохоти махсусро, ки чугрофидонхо ва муаррихони асрхои 9 – 10 нисбат ба кисмхои шахрхо истифода бурда буданд, муайян намуда акидае баён кард, ки шахрхои асри 10 ва карнхои минбаъда дар худуди рабазхо вусъат ёфтаанд. Харчанд Бартолд ин акидаи худро нисбат ба ташаккули шахри асримиёнаги ба чорчубаи системаи мукаммал надароварда бошад хам, худи ба миён гузоштани ин масъала сахми калони у мебошад.

Манбаи назариявии масъалаи пайдоиш ва ташаккули шахрхоро дар худуди Осиёи Миёна олими марксист А Ю Якубовский кор карда баромад.У тамоми хусусиятхои иктисодию ичтимоии ин шахрхоро дар асри миёна дида баромада маълумоти сахех додааст.Кофтуковхои дигаре низ аз чониби археологон рафтаистодааст нисбати шахрхои феодалии Осиёи Миёна,ки дар Казокистон чамъбаст шудааст.Асосан шахрхои Хуросон ва Хафтруд шахрхое буданд,ки тамаддуни пурвусъат доштанд,онро тамаддуни шахрхои асрими – Ёнагии ислом меномиданд.

Хангоми омузиши таърихи шахрхои алохида,вилоятхои таърихию мадани ва нохияхои Осиёи Миёна,алакай бисёр масъалахои чугрофияи таърихи, кофтукоби археологи ва аник кардани чойи шахр,вилоятхо ва роххои асримиёнагии халгардиданд.Хамаи ин масъалахо муаян намуд,ки чи гунна инкишоф ва тараккиёти шахрхо ва вилоятхо дар таърих сурат гирифтааст.Дар адабиёти чугрофи и арабизабон барои номи шахрхои Осиёи Миёна ва кисмхои алохидаи таърихан ташаккулёфтаи онхо истилохоти махсус мавчуд аст,ки кисми дар Эрону Осиёи Миёна мураттаб ёфта, кисман аз тарафи арабхо оварда шудааст.

Пеш аз хама ,яке аз кисмхои таркибии шахрхо, яъне кухандизро шарху эзох додан зарур аст.Ба кадри ба вучуд омадани давлатхои пуриктидорва хусусан давлати пуркуввати Сомониён,кам гадидани куввахои марказгурезаз байни табааи дехконон кухандохои мустахкам ахамияти пештараи худро аз даст додан два хайати бисёр шахру шахрчахо бархам хурданд.Бинобар ин тасодуф нест,дар навиштачоти чугрофидонхои асри 9 -10 аксаран кайдкарда мешавад,ки аркхо ба хароба,дизхо (калъахо)ба калъахои кухнамубадал гардиданд.Аз ин сабаб шаристонхои баъзе шахрхо заиф мешуданд,баъзан таназул меёфтанд.

МАЪНОИ КАЛИМАИ ТОЧИК

Калимаи "точик" чй маънй дорад ва решаи он aз кучо пайдо шудааст? Мувофики тадкики С.Айнй калимаи "точик" aз се кисмат иборат аст: Точ-и-к. кисми якум "точ" аст, ки зинати сари шохон аст, дуввум харфи "и" нисбат аст. Масалан, Самаркандй, Бухорой ё Сталинободй гуем хамин "и" хамрох мешавад ва чизхо ё шахсхои ба ин шахрхо мансубро мефахманд. Саввум "к"-и исмй аст: даста-дастак, дона-донак, барг-баргак ва гайра. Номхои хос, ба монанди Равонак (дехае дар Самарканд), ки аз "Равон" гирифта шудааст. Тавсанак (дехае дар Бухоро аз "тавсан" гирифта шудааст). Равшанак (духтари Доро). Калимаи тољй ба хар чизе, ки ба точ мансуб: марвориди точй, ёкути тоий, лаъли точй. Вакте ки хостанд калимаи "точ"-ро ба халки форсзабони баландмаданият исми хос кунанд, дар охираш "к"-и исмиро хамрох карда, "точик" қyфтанд.

Точикон ва ачдоди онхо дар таърихи тамаддуни чахонй макоми хосеро дороянд. Точикон, забон ва фарханги онхо на танхо барои мардуми эронинажод, балки ба халкхои дигар низ таъсири мусбат расонидаанд. Забон ва фарханги точикон, давлати бузурги онхо дар хаёти моддию маънавй ва сиёсии мардуми Осиёи Марказй ва берун аз он осори худро гузоштааст. Точикон бо мехнатдустй, сулхчуй, бо тамаддуни кадим ва бой, бо хислатхои бехтарини инсонии худ дар байни чахониён макоми хосе пайдо кардаанд, ки дар ин бора бузургтарин мутафаккирони чахон шаходат додаанд.

Зиндагинома, фаъолияти сиёсӣ ва санъати давлатдории Нусратулло Махсум ниҳоят рангину гуногунмазмун буд. Ў яке аз нахустин поягузорони давлати миллии тоҷикон дар солҳои 20-уми қарни ХХ маҳсуб меёбад. Ин марди бузург аз раиси Кумитаи инқилобии ноҳияи Ғарм, то раиси Иҷроияи Марказии Ҷумҳурии Шўравии Сотсиалистии Тоҷикистон фаъолият намудааст.

Соли 1921 Нусратулло Махсум ба радифи муборизони аввалини барпо намудани Ҳокимияти Шўравӣ дар Бухорои Шарқи шомил гардид. Солҳои 1921-1923 ба ҳайси намояндаи Кумитаи хўроквории Ҷумҳурии Халқии Шўравии Бухоро (ҷХШБ) оид ба таъмини қисмҳои Армияи Сурх дар ғарм, сипас дар Душанбе, Раиси Кумитаи Инқилобии вилоят, Раиси Кумитаи фавқулоддаи Бухорои Шарқӣ ифои вазифа намуд. Пас аз барпошавии Ҷумҳурии Мухтори Шўравии Сотсиалистии Тоҷикистон, Раиси Кумитаи Инқилобии ҷумҳурӣ интихоб гардид.

Соли 1929 бо ташаббус ва талошҳои пайгиронаю ҷасуронаи Нусратулло Махсум ва дигар ватандўстони тоҷик Ҷумҳурии Тоҷикистон мустақил шуд. Дар давраи сарварии Нусратулло Махсум ҷумҳурӣ рў ба пешравӣ овард. Таҳти роҳбарии ў асосҳои сохтори нави давлатдорӣ бунёд мешуд. Халқи меҳнаткаши тоҷик ба ҳаёти мустақилонаю осоишта камар баст.

Бунёди як қатор иншоотҳои аҳамияти стратегидоштае, ки дар пойтахти Тоҷикистон - шаҳри Душанбе сурат гирифт, ба маҳорату санъати роҳбарӣ ва сиёсати давлатдории ў марбут аст. Сохтмони фурудгоҳ, роҳи оҳан ва ғайра аз ҳамин қабиланд. Дар корҳои ободонии ноҳияҳои водии Вахшу ҳисор, ноҳияҳои минтақаи Кўлоб, вилоятҳои Бадахшону Суғд (собиқ Ленинобод) ва гурўҳи ноҳияҳои водии Рашт ҷонбозиҳо кардааст. Ин шахси инсонпарвар ба Хуҷанд сафар карда, як қатор маҳбусони тўҳматзадаро қаблан аз ҳабс озод намуд. Баъдан оиди ин кор қарор ба тавсиб расонид. Ин амалҳои неки инсондўстонаи Нусратулло Махсум ба шовинистони дар ниқоби коммунист пинҳонгардида хуш наомад. Ҳамин буд, ки борони тўҳматро ба сараш фурў рехтанд. Далелҳои беасос киштии орзўю умед ва нақшаҳои азими созандагии Нусратулло Махсумро ба гирдоби бало афканд. Оре, худогоҳию тавонгарӣ ва хештаншиносии ин марди бедордил ба баъзе нотавонбинони сатҳи болоӣ намефорид. Аз ин рў, ба гардани ин фарди рустоӣ, марди ғаюру тавоно ва фидои миллату роҳи ҳақиқат, завлонаи бадномӣ заданд.

Нусратулло Махсум (Лутфуллоев) 1 ноябри соли 1937 дар шаҳри Маскав ба қатл расонида шуд.

28 декабри 1957 Раёсати ҳарбии Суди Олӣ қарори прокурори генералии ИҶШС-ро дида, ҳукмро дар ҳаққи Нусратулло бекор кард. Бо қарори раёсати КМ ҲК Тоҷикистон аз 26 июни 1964 Нусратулло Махсум аз ҷиҳати ҳизби сафед шуд.

Аз Нусратулло Махсум ба мо номи нек ба мерос расидааст, ки он дар қалбҳои оташини фарзандони тоҷик зиндаю ҷовидон хоҳад монд. Ў ҳаргиз намурдааст. Номи неки вай ҳамеша вирди забони мардуми мо буд ва абадӣ боқӣ хоҳад монд.

Нусратулло Махсум аз худ на танҳо дар соҳаи давлату давлатдорӣ осори амиқе ба наслҳои минбаъда боқӣ гузошт, балки хонадони намунавиеро ҳам ба ёдгор монд. Халқи тоҷик на танҳо бо номи Нусратулло Махсум, балки бо кору амали фарзандони қобилу огоҳаш Мунаввар, Анвар, Хосият, Акбар (академик) ва Музаффар Нусратуллоевҳо ифтихор менамояд.

Нусратулло Махсум роҳбаре буд, ки қалби ҳассосаш моломоли ишқи миллат, ишқи Тоҷикистон буд. Тамоми хизматҳои бебаҳои ў ба назари эътибор гирифта шуд ва қадр гардид.

Бо фармони Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон 27 июни соли 2006 Нусратулло Махсум ба унвони олии қаҳрамони Тоҷикистон сазовор гашт.

Зиндаву ҷовид монд, ҳар кӣ накўмон зист,

К-аз ақибаш зикри хайр зинда кунад номро…

Дар бораи Нусратуло Махсум дар Китобхонаи миллӣ ин китобҳо ва мақолаҳоро метавонед бихонед:

Раҳмонов, Э. Тоҷикон дар оинаи таърих. – Душанбе: Ирфон, 1997. – 136 с.

Раҳмон, Э. Пойдевори ҳамаи комёбиҳо ваҳдати миллист: Суханронии Президенти ҷумҳурии Тоҷикистон дар маросими таҷлили Рўзи Ваҳдати миллӣ, 27 июни соли 2006 //Минбари халқ. – 2006. – 27 июн.

Абдулҳаев, Р., Дўстов, ҳ., ғафуров, А. Нусратулло Махсум яке аз поягузорони давлати миллӣ буд //Ҷумҳурият. – 2007. – 1 ноябр.

Аюбзод, С. Тоҷикон дар қарни бистум. – Прага: Пост Скриптум Имприматур, 2002. – 350 с.

Сафар, М. Фарзандони душмани халқ //ҷавонони Тоҷикистон. – 2007. – 16 май.

Дўстзода, Ҳ. Шишаи номуси миллат дар бағал//Тоҷикистон –1991–№9 саҳ 14-18

Қодиров, Ш., Ҷалилов, Ш. Нахустраис. Аз рўзгори раиси КИМ-и ҷумҳурият Нусратулло Махсум// Илм ва ҳаёт.№6 –1991с.

Асрориён, Ҷ. Нусратулло Махсум, Қаҳрамон ё, душмани халқ// СССР, 2011-№ 18-5 май.

Вишневский, А. Я, Абдулҳоев, Р, А. Қиссаи марзбондӣ ва нақши Нусратулло Махсум дар таъсиси давлати Шўравии халқи тоҷик// Садои мардум. 2011-21 июл

Ғафуров, А. Нусратулло Махсум аз поягузорони давлатдории милли тоҷикон аст// Ҷумҳурият. 2011-2 июл.

Партаев, Қ. Нусратулло Махсумро Чашмаи Қозиён бузург кардааст// Тоҷикистон. 2010-7 октябр.

Мерганов, Д. Ёде аз қаҳрамони Тоҷикистон Нусратулло Махсум// Садои мардум. 2007-1 ноябр.

Махсумова Х. Мусоҳибаи бо духтари Нусратулло Махсум// Ҷумҳурият. 2006-4 ноябр.

Мирсаидов, А. Қадршиносӣ-ҳидоят ба ватанпарастӣ.// Ҷавонони Тоҷикистон. 2007.-11 июл.

Маҳмудов, Д. Моҷарои Фузайл дар хонадони Нусратулло Махсум// Ҷавонони Тоҷикистон. 2008.-30 октябр.

Шерғозиев, М. Сафари бобарори Нусратулло Махсум ба Бадахшон// Минбари халқ. 2008.-5 март.

Маҳмудов, Д. Моҷарои Фузайл дар хонадони Нусратулло Махсум// Ҷавонони Тоҷикистон. 2008.-30 октябр.

Абдулҳаев, Р., Дўстов, Ҳ. Нусратулло Махсум ва ба ватан бозгардонидани фирориён// Ҷавонони Тоҷикистон. 2001.-13 июл.

Ғаффор, П. Нусратулло Махсум ва алами дерина// Тоҷикистон. 1993.- №1-2.- саҳ. 10.

Аслонов, Қ. Нусратулло Махсум сарсупурдаи миллат// Садои мардум. 1991.- 4 июл.

Ғаффор, П. Нусратулло Махсум ва алами дерина// Тоҷикистон . - 1993. - №1-2. - С.10.

Муродов, Б. Нусратулло Махсум ҷонфидои миллат буд.// Ҷумҳурият.-2017.-3 март

Таҳияи Фирўза Маҳмадҷонова,
мутахассиси Маркази такмили ихтисос

Мардаки бе номус кати зани шавхардор муомилаи чинси мекунад. Обязательно подписывайтесь на канал, жмите.

Додситонии кулли Тоҷикистон ба таҳқиқи парвандаи зане шурӯъ кард, ки барои ба фоҳишагарӣ маҷбур кардани.

ПОДПИСАТЬСЯ НЕ ЗАБУДЬТЕ.

Ин кер хур а исфара навобод.

Дар шаҳри Термизи Узбекистон, амалиёти ҷарроҳие, ки дар узви таносули зане анҷом шуд, ба интернет роҳ ёфта.

Подпишитесь на канал.

شانس یورو اعم تلسکوپ.

В сети обсуждают танец дочери Манижы Давлатовой. Нозанин очень похожа на маму, она иногда поет ее песни.

Мино Я слишком сексуальный 2015 HD.

Номард занакда даст бароштесай,Номард, зан, акда даст, бароштесай, росия, россия, точикистон, тоҷикистон.

Хотите хорошо провести время за просмотром видео? На нашем видео портале вы найдете видеоролики на любой вкус, смешные видео, видео о животных, видео трансляции и многое другое